Ο ρατσισμός στα σχολεία…
Βαρύγδουπος τίτλος… που σε βάζει σε πολλές σκέψεις. Αφορμή μου έδωσε μια εκδήλωση που έγινε χθες στο Δήμο Βύρωνα με ακριβώς αυτό το θέμα. Ορίστε και μια φωτογραφία του προεδρείου, μια ο στόχος ήταν μετά από κάποιες εισηγήσεις να γίνει συζήτηση.
Η αλήθεια είναι ότι δεν έκατσα μέχρι το τέλος για να παρακολουθήσω την πλήρη εξέλιξη της συζήτησης αλλά “βλέποντας προς τα πίσω” έχω κάποιες σκέψεις να καταθέσω. Από την άλλη πρέπει να πω ότι η έννοια της ερώτησης μάλλον θα πρέπει να επεξηγηθεί σε αυτές τις συζητήσεις μια και οι πρώτοι που μίλησαν μάλλον έκαναν τοποθετήσεις, λέγοντας τα δικά τους – στο θέμα πάντα – αλλά σε κάποια φάση αισθάνθηκα κάπως σαν όμηρος. Τέλος πάντων.
Η κριτική γίνεται “αφ’ υψηλού”, “εκ του μακρόθεν” και “εκ του ασφαλούς”. Που σημαίνει σε απλά Ελληνικά, ότι είναι εύκολο αν δεν έχεις κουνήσει το δακτυλάκι σου και δεν έχεις κάνει ποτέ τέτοια εκδήλωση… να ξέρεις τα πάντα και να μπορείς να κρίνεις. Με αυτές τις προϋποθέσεις λοιπόν ξεκινάμε…
Το θέμα είναι τεράστιο και η παρουσίαση ήταν εξαιρετικά περιορισμένη μια και μιλούσε για τα παιδιά που είχαν έρθει από την Αλβανία. Το λέω έτσι γιατί είναι γνωστό ότι σήμερα έχουμε πολλούς οικονομικούς πρόσφυγες από πολλές χώρες της Αφρικής, αλλά και χώρες από την περιοχή του Πακιστάν, Κουρδιστάν και … δεν ξέρω ποια άλλα μέρη. Βέβαια δεν νομίζω ότι θα είχαμε τις φοβερές διαφορές στις εμπειρίες των παιδιών αν και νομίζω ότι τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά αυτών των παιδιών θα τα έκανε να ξεχωρίζουν.
Θα σταθώ στις εμπειρίες αυτών των παιδιών και θα κάνω μια πρώτη διάκριση. Η διάκριση αφορά την πρώτη περίοδο έλευσης μεταναστών και την πιο πρόσφατη (ας πούμε μετά το 2000 – έτσι ενδεικτικά). Δεν εξετάζω την προέλευση των παιδιών αλλά τις εμπειρίες που μας μεταφέρανε ότι βιώσανε σαν δεκατετράχρονα ή και πεντάχρονα παιδιά που ξαφνικά βρέθηκαν σε ξένη χώρα.
Το πρώτο και κύριο, είναι το πόσο απροετοίμαστο ήταν το κράτος να δεχτεί τόσο κόσμο. Και δεν μιλάω για υποδομές φιλοξενίας αλλά για την εκπαίδευση. Αυτό το οποίο μας “καταλόγισαν” σαν ανοργανωσιά, ότι δηλαδή με “βαφτισοχάρτι” μπορούσαν να γραφτούν στο σχολείο, τελικά ήταν λύση η οποία έδωσε τη πρώτη δυνατότητα ένταξης στη νέα χώρα. Αλλιώς αυτά τα παιδιά τι θα κάνανε; Θα γυρνάγανε όλη μέρα, χωρίς καμιά προοπτική. Μέσα στο σχολείο όμως…το πρώτο καιρό λειτούργησε σαν πάρκινγκ μαθητών. Τα παιδιά βίωσαν την απομόνωση κυρίως λόγω γλώσσας. Οι συμμαθητές τους – από ότι είπαν – στο δημοτικό κυρίως λόγω “υποδείξεων άνωθεν” δεν τα κάνανε παρέα. Ενώ στο Γυμνάσιο και το Λύκειο που τα παιδιά αυτονομούνται στις επιλογές τους τα πράγματα ήταν πολύ καλύτερα. Αλλά οι εκπαιδευτικοί ήταν εντελώς απροετοίμαστοι. Δεν ξέραν με ποιο τρόπο να προσεγγίσουν αυτά τα παιδιά. Έτσι τα αφήνανε στην ησυχία τους. Χαρακτηριστικά αναφέρω αυτό που είπε ένα από τα παιδιά ότι την πρώτη φορά που σήκωσε το χέρι του για να πει μάθημα, η δασκάλα δεν κατάλαβε, και νόμιζε ότι ήθελε να πάει στη τουαλέτα. Δηλαδή δεν μπορούσε να φανταστεί ότι θα ήθελε να πει μάθημα. Μετά μεταφέρθηκε το κλίμα που δημιουργήθηκε από άλλους γονείς που θεωρούσαν ότι τα παιδιά των μεταναστών, δεν αφήνουν τη τάξη να προχωρήσει και καθυστερούν τη μόρφωση των παιδιών τους κλπ κλπ.
Αλλά και καμιά δεκαριά χρόνια αργότερα τα βασικά προβλήματα είναι τα ίδια. Η αντιμετώπιση των παιδιών είναι καλύτερη αφού η ελληνική κοινωνία πλέον δέχεται πιο εύκολα τα παιδιά των μεταναστών. Από την άλλη όμως κάποιες διαδικασίες πρέπει να αλλάξουν.
Δηλαδή ο μαθητής τελειώνει και πάει για σπουδές. Και συνήθως πετυχαίνει. Οι λόγοι είναι πολλοί. Μέσα από τις σπουδές βλέπουν ότι έχουν περισσότερες προοπτικές και δυνατότητες. Άρα για αυτά τα παιδιά οι σπουδές είναι μονόδρομος. Και μετά; Εδώ είναι ένα θέμα. Δεν ξέρω τι δυνατότητες υπάρχουν. Αλλά κατά τα λεγόμενα των παιδιών δεν υπάρχουν πολλά πράγματα και η πιθανότερη πορεία είναι το εξωτερικό και από εκεί να δουν τις προοπτικές που έχουν.
Μας δώσανε πολύ περιγραφικά τα βιώματα που είχαν του ξεριζωμού και την αγωνία του αγνώστου. Και καταλήξανε στο τέλος ότι δεν μπόρεσαν να ενταχθούν πλήρως και ότι αισθάνονται άνετα σε παρέες με ομοεθνείς τους. Μπορούνε να κινηθούν άνετα οπουδήποτε αλλά προτιμάνε τις παρέες με παιδιά από τη χώρα τους.
Εδώ όμως πρέπει να κάνω μια αναφορά και στο άλλον ρατσισμό που υπάρχει στα σχολεία. Αυτόν που δεν έχει να κάνει με την εθνική προέλευση των μαθητών. Τον κοινωνικό ρατσισμό. Εδώ δεν έχει φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά ή γλώσσα. Εδώ είναι για όλα τα παιδιά από όλα τα παιδιά. Η προέλευση είναι κοινωνική και το σημείο που στηλιτεύεται μπορεί να είναι οτιδήποτε. Από μια συμπεριφορά, ένα φυσιογνωμικό χαρακτηριστικό, τα κιλά, … Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις οι μαθητές επίσης βιώνουν μια απομόνωση. Η απομόνωση αυτή συνήθως οδηγεί σε “αυτοεκπληρούμενη προφητεία” ( το άκουσα χθες και μου άρεσε). Δηλαδή μέσα από την απομόνωση το παιδί επιτείνει την κριτική και δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος.
Και ποιος είναι ο ρόλος του εκπαιδευτικού; Μα να γεφυρώσει όλα αυτά τα “χάσματα”. Να τραβήξει όλους τους μαθητές του. Από όπου και αν προέρχονται. Να μπορέσει να εμπνεύσει τα παιδιά να προσπαθήσουν. Να μην αφήσει κανένα να “παρκάρει”. Να κόψει τον αέρα σε όποιον μαθητή προσπαθήσει να ασκήσει κριτική (κακόβουλη ή ρατσιστική) σε άλλον συμμαθητή του. Αλλά και ο ίδιος πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικός στις εκφράσεις του και στη συμπεριφορά του. Α! ναι να μη ξεχάσω… να κάνει και το μάθημά του και να φροντίσει όλοι οι μαθητές του να έχουν τις απαραίτητες γνώσεις μετά την ολοκλήρωση του χρόνου.
Φυσικά όλα τα πιο πάνω δεν φιλοδοξούν να λύσουν το πρόβλημα του ρατσισμού στις τάξεις. Ούτε κατά διάνοιαν. Απλά είναι μια καταγραφή κάποιων σκέψεων – και μάλιστα λίγο χύμα (όπως συνήθως άλλωστε) – κυρίως για να προκαλέσουν τις δικές σας σκέψεις. Γενικά θεωρούμε ότι “εμείς είμαστε” και όλοι οι άλλοι “δεν είναι”. Αυτό έχει αλλάξει. Η νέα μορφή κοινωνίας είναι διαπολιτισμική και διεθνής. Μπορούμε να διατηρήσουμε τον χαρακτήρα μας αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να “εξαφανίσουμε” τους άλλους. Όλος αυτός ο κόσμος που έχει έρθει στην Ελλάδα, ελπίζοντας σε ένα καλύτερο μέλλον, κατά την άποψή μου, θα έπρεπε να μπορέσει να ενταχθεί ενεργά στην ελληνική κοινωνία. Τότε νομίζω, ότι όλοι αυτοί οι άνθρωποι, θα δώσουν μια καινούργια ώθηση. Αλλά όσο αισθάνονται ότι είναι “ξένα σώματα”, δεν πρόκειται να προσφέρουν. Αντίθετα θα κλείνονται σε ομάδες ομοεθνών.
Σκεφτείτε τα, εκφράστε τις αντιρρήσεις σας αλλά και τις προτάσεις σας. Δεν γίνεται πάντοτε να μνημονεύουμε εκείνες τις εξαιρετικές “αποκλίσεις”, που κάποια σχολεία έχουν κάνει προσπαθώντας να λύσουν μια δεδομένη κατάσταση που είχαν στα χέρια τους. Αυτά είναι μεμονωμένα δείγματα που προήλθαν από ανθρώπους που έβλεπαν λίγο πιο μακριά. Αλλά αντίστοιχα θα μπορούσαμε να έχουμε μεμονωμένες περιπτώσεις που προσπάθησαν να “εξαφανίσουν” το πρόβλημα. (αν δεν έχουμε ήδη τέτοιες περιπτώσεις, και δεν έχουν βγει ακόμα στο φως). Θα έπρεπε να υπάρχει μια συνολική αντιμετώπιση, έστω σε ένα ευρύ πλαίσιο αλλά να δίνει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών (επί της ουσίας – γιατί συνήθως οι επιμορφώσεις εξυπηρετούν τους… επιμορφωτές) σε θέματα διαχείρισης τάξης και αντιμετώπισης καταστάσεων μέσα στη τάξη. Να μη στηριζόμαστε πλέον στην ατομική πρωτοβουλία και το ένστικτο του κάθε εκπαιδευτικού.
Σταματάω εδώ. Σκεφτείτε τα και μου λέτε. Τη καλημέρα μου.
